Rechts gemaal 'De Buitenlanden' en links de bijbehorende woning en kantoor. Er is geen scherpere foto beschikbaar. (Foto circa 1970: eigen verzameling)
Gemaal en waterschapskantoor De Buitenlanden
Babet Ubink van der Spek woont sinds 1998 in het voormalige gemaal en waterschapskantoor ‘De Buitenlanden’ in het Westeinde te Beerta. Jan Ubink (bekend van het Dagblad van het Noorden) is de broer van haar grootvader Piet. Zijn volledige naam is Petrus Adolf Gerardus Ubink (1902-1958), meester in de rechten, heeft verschillende functies vervuld bij het Ministerie van Binnenlandse zaken, is Ridder in de Orde van de Nederlandsche Leeuw, lid van de centrale raad van beroep, gemeente raadslid en hij is rechter geweest en getrouwd met Fokkelina Hittena de Maar. Babet’s volledige voornaam is Babette. Ze is een dochter van Ernst Jan van der Spek, geb. te Zutphen op 12 aug. 1921 en overl. te Amersfoort op 10 sept. 1986 en Dina Margaretha Ubink, geboren te Amersfoort. Babet is ook geboren in Amersfoort net als haar zus Martine.
Ze vertelt dat op de onderstaande foto de boerderij van Sien Wiertsema is te zien, waaruit blijkt dat de foto gemaakt is voordat een brand de boerderij verwoest. Nu is haar buurvrouw Anna Wilts, gehuwd met Johan Qualm. De oude Sien leeft niet meer, maar heeft Babet eerder regelmatig bezocht. Het perceel waarop ooit haar boerderij heeft gestaan wordt door buurvrouw Anna en Babet nog altijd ‘Het landje van Sien’ genoemd.
Rechts op de foto gemaal 'De Buitenlanden' en het waterschapskantoor. In het midden de boerderij van Wiertsema. Helemaal rechts de tramrails die door het Westeind(e) hebben gelopen. (Foto: Ansichtkaart, eigen verzameling).
Voor het stoomgemaal in 1901 in werking treedt, staat op deze plek al een molen. Er zijn er in totaal acht geweest. Ze zijn allemaal opgeheven om plaats te maken voor een gemaal, dat afwatert op het Beertsterdiep, tegenwoordig gedempt. Het is tevens het waterschapskantoor van het waterschap ‘De Buitenlanden’, waar J. Plat de eerste molenaar is geweest. De gebouwen zijn onder architectuur van C. Brill gebouwd. Hij staat met slechts één ‘l’ op de gevelsteen (zie foto). Babet: “De gebouwen staan met dijken en al op bijna 400 houten palen. Alles ligt er nog onder het maaiveld. Bij graafwerkzaamheden zijn hier en naast mij eind 19e eeuw resten gevonden van een vroegmiddeleeuwse nederzetting. Een deel van mijn erf moet ooit ondergelopen zijn geweest. Daar ligt zware vette klei.” Zij heeft nog van alles gevonden ten tijde dat ze een moestuin aan het maken was. Babet: “Daaronder bevindt zich ook een heel oud, met hout ingelegd kruisje, van een rozenkrans, goed geconserveerd door de klei”.
Het gemaal en de woning gezien vanaf de achterzijde. Er is geen scherpere foto beschikbaar. (Foto circa 1970: eigen verzameling)
Het gemaal is op deze plek geplaatst omdat dit van de acht plekken de beste plek is geweest, namelijk de hoogste. Voor 1832 is dat ook al het geval als er alleen nog maar een molen staat. Dichter bij de Hoofdstraat heeft ook nog een gebouwtje gestaan.
Babet: “Het ligt strategisch tussen Ulsda en de Zandhoogte. De gevonden resten liggen in een bult die met gras begroeid is en voor het gasstation aan de Akkers ligt. Daar zou eens goed onderzoek naar gedaan moeten worden, want ik denk dat er een nonnenkloostertje is geweest, met een nonnenmolen en dat het hiernaast heeft gestaan. De molen heeft op de erfgrens gestaan”.
Aan de mogelijkheid dat er ooit een nonnenklooster(tje) of een voorwerk [1] van kloosterlingen heeft gestaan, betwijfel ik sterk. De katholieke kerkgemeenschap van Beerta heeft ooit aan het bisdom Osnabrück toebehoord. Op de kloosterkaart van Groningen komt dit gebied niet voor. Het dichtstbijzijnde klooster is het Joannieter klooster te Goldhoorn geweest dat verbonden is geweest aan het Johannieter klooster Oosterwierum te Heveskesklooster. In sommige bronnen wordt echter wel vermeld dat er in Beerta een klooster heeft gestaan, maar daarmee wordt ‘Barthe’ in Oost-Friesland bedoeld.
Gedenksteen op de gevel van het gemaal met als tekst: 'Gesticht 1901, het bestuur van het waterschap De Buitenlanden, L.P. Dijkema, voorzitter; R.K. Bouwman, secr. boekh., T.M. Hemminga, C. Bril, architect. (Foto: eigen verzameling).
Gedenktsteen waterschap De Buitenlanden. Tekst: 'Geplaatst vanwege de vernieuwing van het gemaal in 1948 onder bestuur van P. Toxopeus, voorzitter; J.A. Cesar, secr. ontv.; H.P. Mellema, J. Smeins, mach.; uitgevoerd door M. Duintjer & Zn, Wildervank, N.V. Machine Fabriek Spaans Hoofddorp, E. Wiertsema, Beerta. (Foto: 'Eigen verzameling.)
Op bovenstaande kaart is het stoomgemaal, met daarnaast de boerderij van Wiertsema duidelijk te zien. Ook zien we waarom het gemaal 'De Buitenlanden' wordt genoemd. Het ligt in 'De Buitenlanden', ten oosten van het Beerster Diep, met in het westen 'De Veenlanden' waar de Veenweg de naam aan dankt en die richting Finsterwolde loopt, meer naar het noordwesten. Verder zien we dat er duikers lopen vanaf het stoomgemaal achter de bebouwing langs. Het beginput ligt op de 'Zandhoogte' in het noordoosten. Ook liggen er duikers in het zuidoosten om het water af te voeren naar het stoomgemaal. Het overtollig water van het gebied ten zuiden van de Pekel A wordt door gemaal Winschoterzijl via een zogenaamde gronduiker (syphon, of onderleider) geloosd op het Zijlsterdiep vervolgens op het Beersterdiep.
In een ander artikel over Beerta komt deze kaart terug, omdat deze nog meer interessante details bloot geeft.
(Bron: HISGIS, de kaart dateert van ná 1901).
Noten, bronnen, literatuur:
01. Voorwerk. Een voorwerk is de historische benaming voor een boerderij die (in de Middeleeuwen) bij een klooster heeft behoord, met name in de provincie Groningen. Op een voorwerk werken niet de monniken maar zogenaamde conversen, een soort half-monniken. De belangrijkste taak is producten te telen voor het klooster. Later wordt de band met het klooster minder hecht en dienen ze voornamelijk om pacht op te brengen. Enkele voorwerken hebben hun naam aan wat gehuchten gegeven, zoals: Aduarder Voorwerk, Fransumer Voorwerk, Garsthuizervoorwerk, Winsumervoorwerk, ’t Zandstervoorwerk en Westeremder Voorwerk. Elders in Nederland worden dit soort boerderijen wel aangeduid met uithof of monnikenhuis. In het Latijn heet zo'n boerderij een Grangium, wat korenschuur betekent.
02. Het verhaal over het gemaal is grotendeels opgemaakt naar de oorspronkelijke weergave zoals die is verteld door de bewoonster (15 november 2012) mevrouw Babet Ubink van der Spek.
03. Pieter Mulder, 9 februari 2021.
04. De foto's zijn uit eigen verzameling en deels verkregen van mevrouw Babet Ubink van der Spek.
Deze pagina maakt deel uit van www.nazatendevries.nl. Aan bovenstaande tekst is de uiterste zorg-vuldigheid besteed. Desondanks kunnen er best fouten voorkomen. Constateer je fouten en/of heb je vragen, correcties, aanvullingen......... geef die dan even aan mij door via mijn E-mail adres (zie rode balk boven). Wij hebben ons uiterste best gedaan om de auteurs van teksten/citaten en copyrightbepalingen van afbeeldingen te achterhalen. Mocht je rechthebbende zijn en hierover vragen of opmerkingen hebben, neem dan contact op via e-mail. Lees ook de 'Disclaimer' en 'Privacy' voor méér informatie en laat ook eens een bericht achter in het Gastenboek, dan weet ik waarvoor ik het doe.
